Waar moet het heen met de bibliotheek? Tijdens de NVMB-studiedag van 30 oktober bogen zo'n veertig muziekbibliothecarissen en -archivarissen zich over deze vraag. Diverse sprekers leverden een bijdrage aan de discussie. Onder de titel 'The times they are a-changin': de bieb in de 21e eeuw' presenteerde ik een toekomstvisie die ik graag met jullie deel.
Het regent sombere berichten op deze studiedag in De Cultuurfabriek in Veenendaal. Rijk en gemeenten korten op de subsidies, waardoor steeds meer instellingen hun deuren moeten sluiten. Maar de bibliotheek kampt niet alleen met een financiële crisis. Soms weten we niet meer zo goed waarvoor we het doen. Decennialang had de bibliotheek het monopolie op de toegang tot informatie, maar dat kunnen we nu niet meer zeggen. Google en online boekwinkels leveren dezelfde informatie als wij en meestal makkelijker en sneller ook.
Zelfs mijn eigen werkkring, de universiteitsbibliotheek, heeft er last van. In een radio-interview vertelt een Nijmeegse hoogleraar dat hij bepaalde informatie voor zijn laatste boek makkelijk kon vinden 'op het internet'. Voor de jongere generatie studenten is informatie zoeken via de bibliotheek al helemaal geen vanzelfsprekendheid meer.
Ruilhandel viert hoogtij. Op straat en in cafés verschijnen particuliere boekenplankjes en via websites als BookMooch kunnen mensen - zonder tussenkomst van een bibliothecaris - eenvoudig titels met elkaar uitwisselen. Die onderlinge ruilhandel zal de komende jaren alleen maar toenemen. Wil je het nog makkelijker? Het web biedt tienduizenden e-books, films en muziek voor niks. Vaak legaal, maar nog vaker illegaal. Het 'hoort' misschien niet, die illegaal verstrekte media. Maar het gebeurt. Ik ken genoeg mensen die de bibliotheek links laten liggen omdat ze gratis en voor niks zesduizend e-books van het web hebben geplukt.
De bibliotheken dreigen de internetcafés van de jaren 2010-2020 te worden. Ooit onmisbaar en in elke stad te vinden, maar nu overbodig en nagenoeg verdwenen. In een laatste poging het tij te keren, zetten we alles in op de toegang tot e-books, efficiëntere werkprocessen en nóg betere catalogi. Maar is dat wel genoeg? Kunnen we sneller zijn dan Google, betere kwaliteit leveren dan Amazon en goedkoper worden dan The Pirate Bay?
Ik zou mijn geld er niet op inzetten. Toch ben ik ervan overtuigd dat de bibliotheek in de 21e eeuw meerwaarde kan bieden. Want ik zag haar altijd al als iets dat meer was dan alleen een toegangspoort tot informatie. De bieb heeft vanaf haar prille begin mensen bijgestaan in hun ontwikkeling. Simpel gezegd: je ging de bibliotheek binnen en je kwam een stukje slimmer naar buiten. Dat proces kunnen we nog steeds faciliteren. Maar dan wel op andere manieren.
Doordat informatie overal te krijgen is, is de toegang tot informatie voor mensen geen issue meer. Maar informatie an sich is belangrijker dan ooit. Nog nooit in de geschiedenis van de mensheid werden er zo veel teksten gelezen, films gekeken en liedjes geluisterd als nu. 'Informatie genoeg', verzuchten de mensen, 'maar welke informatie is belangrijk voor mij?' Het komt dan ook steeds vaker voor dat mensen hun e-reader met duizenden e-books meenemen naar de bibliotheek en de baliemedewerker vragen wat de pareltjes zijn. Dat is een rol die we beter dan wie dan ook kunnen oppakken. Want als het om informatie gaat, zijn wij de experts.
We kunnen klanten helpen met het vinden van passende informatie door selecties te maken, duiding te bieden en verbanden te leggen. Laat muziekkenner Leo Blokhuis, bekend van tv, daarbij ons lichtend voorbeeld zijn. Met zijn aanstekelijk enthousiasme weet Blokhuis een breed publiek te interesseren voor allerlei (nieuwe) soorten muziek. Hij vertelt sappige achtergrondverhalen, legt verbanden bloot tussen hedendaagse pop en high culture klassieke muziek en laat je zo over je eigen grenzen heen kijken. Frans Bauer-liefhebbers leren Beethoven kennen, terwijl Bach-adepten kennismaken met Lady Gaga.
Als bibliotheekmedewerker kun je op eenzelfde manier te werk gaan. Schrijf niet voor wat jij 'betrouwbare informatie' vindt, maar sluit aan bij wat mensen al kennen en probeer hun horizon te verbreden. Is de formatie van het nieuwe kabinet rond? Maak dan bijvoorbeeld een top 5-lijstje met absolute must-reads rond het thema 'moeilijke samenwerkingen'. Een verwoestende orkaan trekt over New York? Deel dan tips voor romans, informatieve boeken en films rond het thema 'noodweer'. Op die manier krijgen je klanten een beter begrip van de wereld waarin we leven. Dat is precies wat we als bibliotheek willen bereiken.
Uit de vele voorbeelden van initiatieven die de bibliotheek '21e eeuw-proof' maken, noem ik hier verder de Bieb2Meet. Om uit te groeien tot dé ontmoetingsplek is er meer nodig dan het plaatsen van tafels, stoelen en koffieautomaten in de publieksruimten. Waarom geven we niet iedere bezoeker die dat wil een persoonlijk profiel? In dit profiel staan de kwaliteiten en interesses van die persoon. Alle bezoekers samen hebben een schat aan kennis en vaardigheden die je niet zo gauw uit boeken haalt. De bibliotheek kan dan fungeren als permanente kennismarkt. Als afgestudeerd historicus geef ik bijles aan scholieren, terwijl ik op mijn beurt een bezoekende boekhouder om financieel advies kan vragen. In een universiteitsbibliotheek komt dit idee natuurlijk helemaal tot bloei, met al die studenten en wetenschappers uit verschillende disciplines!
Wil de bibliotheek ook in de komende jaren meerwaarde bieden, dan zal zij dus meer moeten doen dan 'toegang geven tot informatie'. Laten we daarom nu beginnen met een nieuwe invulling van de rol van de bibliotheekmedewerker. Een rol waarbij selecteren, duiden en verbinden centraal staan.