Verhalen die je raken: Fight Club

Sommige boeken worden beter als je ze vaker leest. Dat geldt zeker voor Fight Club van Chuck Palahniuk. In deze roman zoekt een slapeloze kantoorslaaf naar een uitweg uit zijn deprimerende bestaan. Die lijkt hij uiteindelijk te vinden in de fight club: een avondlijke bijeenkomst waarin mannen met elkaar op de vuist gaan. Het boek (en ook de gelijknamige film van David Fincher) wordt daarom vaak gewelddadig genoemd. Maar wie beter leest, ziet vooral een verhaal dat gaat over ons eigen leven.

De hoofdpersoon, die zichzelf soms Jack noemt (zijn echte naam komen we niet te weten), leidt een onbeduidend en eenzaam leven in een doorsnee stad. Zoals de meeste mensen probeert hij zijn grijze kantoorbestaan tijdens zijn vrije uren te vergeten. Jack stort zich op het aanschaffen van IKEA-meubels, en wanneer dat niet meer helpt, op het bijwonen van alle mogelijke zelfhulpgroepen. Alles om het lijden te ontlopen.

Zijn leven verandert voorgoed als hij Tyler Durden ontmoet. Tyler, in de film gespeeld door Brad Pitt, is alles wat Jack niet is: vrij, non-conformistisch en charismatisch. Voor Tyler geen jaarlijkse vakanties naar de zon om de ellende van zijn baan te kunnen vergeten. Geen quasi-spirituele zelfhulpgroepen als zalf voor de ziel. Evenmin sjokt Tyler IKEA binnen voor een middagje troostshoppen.

'Advertising has these people chasing cars and clothes they don't need. Generations have been working in jobs they hate, just so they can buy what they don’t really need', zegt Tyler. Het is een vicieuze cirkel: mensen proberen het leed van een kleurloos werkend bestaan te ontlopen en werken daarom hard om de nieuwste iPhones en dure etentjes te kunnen betalen.

Fight Club verscheen in 1996, maar de thematiek is actueler dan ooit. Met de komst van de sociale media is de 'laat me niet lijden'-levensstijl alleen maar zichtbaarder geworden. Op Facebook-profielen prijken kiekjes van verre vakanties, concerten en etentjes met vrienden. Merken die bekendstaan als 'fun' (Fanta, Starbucks, Apple) treffen we in de 'vind-ik-leuk'-sectie.

Documentairemaakster Sarah Mathilde Domogala zei ooit: 'Ik zag op Facebook vakantiefoto’s van een plek waar ik ook was geweest (...) Alleen, de mensen op die foto's leken er veel meer plezier te hebben dan ik. De reden daarvoor zoek je dan bij jezelf. Toen ik mijn eigen Facebook-profiel ging aanmaken dacht ik ineens: zo zou ik wel willen zijn! Ik was bijna jaloers op mijn eigen profiel.'

Afgaande op onze Facebook-profielen zou je inderdaad vergeten dat we het overgrote deel van onze tijd minder spectaculair doorbrengen: op kantoren en thuis. Niet zozeer met merken als Fanta, Starbucks en Apple, maar met Nuon, Unilever en Popla. Maar die informatie schittert door afwezigheid. Willen we niet toegeven dat het leven soms ook rot, onrechtvaardig en dodelijk saai kan zijn?

Fight Clubs Jack ondervindt dat in elk geval aan den lijve. In een sleutelscène bestrooit Tyler Jacks hand met loog, waarop die pijnlijk begint te branden. Tyler wil Jack hiermee laten zien dat lijden een plaats heeft in ieders leven. Terwijl Jack zoals gebruikelijk niet bij de pijn wil zijn, vraagt Tyler hem bij het hier en nu te blijven en alles te accepteren zoals het is. Het leven met zijn rozen en doornen.

Tyler ontpopt zich zo als een gewelddadige zenmeester. In het laatste hoofdstuk zegt leerling Jack in een onderonsje met God: 'We are not special. We are not crap or trash, either. We just are. We just are, and what happens just happens.'

Ironisch genoeg is Fight Club zelf onderdeel geworden van de cultuur die het bekritiseert. Na het verschijnen van de boekverfilming was de merchandise niet aan te slepen. Bovendien zegt filmster Brad Pitt in een scène waarin ook rockster Jared Leto meespeelt: 'We've all been raised on television to believe that one day we’d all be millionaires, and movie gods, and rock stars. But we won't.'

Misschien is dat wel de belangrijkste les van Fight Club: aan de 'laat me niet lijden'-levensstijl valt nauwelijks te ontsnappen.

Mijn bijdrage 'Fight Club en de "laat me niet lijden"-levensstijl' verscheen eerder op DeMinimalist.nl.