UnCollege: waarom universiteiten zich zorgen moeten maken

'Nederlandse universiteiten sluiten hun deuren. Duizenden medewerkers op straat', luidt een krantenkop in 2020. Het zou zomaar kunnen, als je het verhaal van Dale Stephens hoort. Tijdens Dé Onderwijsdagen 2012 sprak deze 20-jarige ondernemer, spreker en auteur een zaal vol professionals uit het hoger onderwijs toe. Over leren, innovatie en succes.

'We betalen veel teveel geld voor te weinig onderwijs', begint Stephens zijn betoog. Nee, de jonge Amerikaan pleit niet voor meer ophokuren of verlaging van de collegegelden. Hij doelt op een weeffout in het traditionele onderwijssysteem. 'We studeren, maar we worden niet meer automatisch succesvol. In Noord-Amerika werken bijna zesduizend conciërges met een PhD op zak.' En: 'Uit onderzoek blijkt dat 36 procent van de studenten helemaal niet meer kennis heeft na een paar jaar hoger onderwijs.'

Zelf hield Stephens het zes maanden vol op de campus. Toen besefte hij dat hij te weinig leerde en zich onnodig in de schulden stak. In 2011 zei Stephens de universiteit vaarwel. 'Waarom zou ik niet meer leren van een jaartje werken bij verschillende bedrijven?' Voor een sociaal isolement (want: geen studentenfeestjes meer) vreesde hij allerminst. 'Bier en meisjes vind je ook buiten de campus. Bovendien hou ik meer van jongens en champagne', grapt Stephens.

Stephens is niet de enige college drop out. De helft van de Amerikaanse studenten stopt voortijdig met zijn opleiding. Vanuit die frustratie startte Stephens het platform UnCollege, dat wil laten zien dat een universiteitsstudie niet de enige weg is naar maatschappelijk succes. Eén van de uitgangspunten van UnCollege luidt: 'Je kunt overal geweldig onderwijs krijgen, maar je zult moeten stoppen met het schrijven van papers en dingen moeten gaan doen.' Zo hielp Stephens zelf met het opzetten van een bibliotheek, hij reisde de wereld rond en schreef een boek over zijn ervaringen.

De jonge spreker is niet de eerste die zijn pijlen op het traditionele onderwijs richt. In zijn presentatie haalt Stephens onderwijsvernieuwer John Holt (1923-1985) aan en ook enthousiaste toehoorders twitteren over soortgelijke Nederlandse initiatieven uit de afgelopen jaren. Maar dit keer komt het misschien wel écht tot een revolutie in het onderwijssysteem. De studieschulden zijn namelijk hoger dan ooit, de toekomstperspectieven bleker dan ooit en de technologie beter dan ooit.

Nieuwe online diensten concurreren met de bestaande universiteiten. Een bekend voorbeeld is de Khan Academy, een platform waarop iedereen gratis en voor niks webcolleges kan volgen over uiteenlopende onderwerpen. Een ander initiatief, OpenStudy, wil 'van de wereld één grote studiegroep maken, ongeacht school, locatie of achtergrond'. Je kunt er anderen opzoeken die dezelfde onderwerpen bestuderen, vragen stellen en vragen beantwoorden. Ook Quora, een community voor het delen van vragen en antwoorden, beoogt de deelnemers met kennis en met elkaar te verbinden.

Niet alleen de ‘kennisoverdracht’-functie van het hoger onderwijs staat onder druk. Vroeger ritselde je een baan via het old boys network van universiteit, studentenclub of alumnivereniging. Tegenwoordig heb je meer aan een sterke online reputatie. Dankzij LinkedIn is het nu eenvoudiger dan ooit om jezelf te profileren en met anderen te netwerken.

Zo verliezen de traditionele onderwijsinstellingen hun eeuwenoude monopolie op kennis en netwerken. Jongeren zullen niet meer vanzelfsprekend voor de universiteit als onderwijsplek kiezen. Willen universiteiten aantrekkelijk blijven, dan zullen ze dus moeten veranderen. Minder schools worden en meer gericht op de intrinsieke motivatie van de studenten, vindt de spreker.

Als Stephens zijn verhaal afsluit, gonst het in de zaal. Kennelijk heeft hij een snaar weten te raken. Er zijn aanwezigen die het allemaal sterk overtrokken vinden of zeggen dat het niet zo'n vaart zal lopen. Op Twitter en tijdens de aansluitende borrel laten ook Stephens' medestanders van zich horen.

Zelf denk ik dat dit idee best eens voet aan de grond kan krijgen. UnCollege gaat uit van veranderende behoeften en van de mogelijkheden van de nieuwe technologie. In andere bedrijfstakken blijken 'disruptieve' initiatieven al succesvol. Kijk maar eens wat Seats2Meet heeft gedaan met de vergaderzalen-business, of hoe het Amerikaanse vervoersbedrijf Uber het de traditionele taxichauffeurs lastig maakt. Er is geen reden om aan te nemen dat het hoger onderwijs immuun is voor concurrentie. Reden te meer om dit sympathieke project met belangstelling te volgen.